Christus Symphony του Χαρίλαου Περπέσα

Περιγραφή

Πρόλογος 

   Ο Χαρίλαος Περπέσας (1907-1995) γεννήθηκε στις 10 Μαΐου του 1907 από Έλληνες γονείς στη Λειψία της Γερμανίας, όπου και έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια.
   Τη Συμφωνία του Χριστού άρχισε να τη συνθέτει στην Αθήνα πριν από το 1948, χρονιά κατά την οποία σηματοδοτείται το κλείσιμο της δεύτερης περιόδου της ζωής του και το ξεκίνημα της τρίτης, με την αναχώρησή του για την Αμερική. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1950 στη Νέα Υόρκη. Η πρώτη εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1950 από την Ορχήστρα της Φιλαρμονικής-Συμφωνικής Εταιρίας της Νέας Υόρκης στο Κάρνεγκι Χώλ υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου, και ακολούθησε η ίδια συναυλία στις 27 Οκτωβρίου. Μετά από επιθυμία του κοινού επαναλήφθηκε η εκτέλεσή της στις 2 και 3 Δεκεμβρίου, ενώ στις 10 Δεκεμβρίου μεταδόθηκε από το αμερικανικό ραδιοφωνικό δίκτυο WCBS. Έξι χρόνια αργότερα, ο Eugene Ormandy παρουσίασε το έργο με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας στις 21 και 22 Δεκεμβρίου του 1956.
   Η Συμφωνία περιλαμβάνει έξι μέρη. Τα πρώτα πέντε παίζονται χωρίς ενδιάμεση παύση. Το έκτο μέρος, το οποίο χωρίζεται με παύση από το υπόλοιπο έργο, αποτελεί την ορχηστρική επεξεργασία τού ύμνου Oh Du mein Jesus (Ω, Εσύ, Ιησού μου). Τόσο το κείμενο του ύμνου –της προσευχής, θα λέγαμε καλύτερα– όσο και η μελωδία, είναι αυθεντικά δημιουργήματα του συνθέτη. Στο χειρόγραφο διαβάζουμε την προσευχή (σε μετάφραση από τα Γερμανικά).
   Στην τελική μορφή της παρτιτούρας το έκτο μέρος δεν περιέχει φωνητικά μέρη, η μελωδία του ύμνου εκτελείται μόνο από τα όργανα της ορχήστρας.
   Μεταξύ των μερών του έργου παρουσιάζεται θεματολογική συνάφεια: η κύρια ιδέα του 6^ου μέρους ακούγεται στο τέλος του 2^ου μέρους, το πρώτο θέμα του 4^ου μέρους αποτελεί παραλλαγή του πρώτου θέματος του 2^ου μέρους, ενώ το δεύτερο θέμα του 4^ου μέρους αποτελεί παραλλαγή του πρώτου θέματος του 3^ου μέρους. Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η επεξεργασία του δεύτερου θέματος του 1^ου μέρους σε ολόκληρο σχεδόν το 5^ο μέρος.
   Οι περισσότερες πληροφορίες για τη Συμφωνία του Χριστού σώζονται στο πρόγραμμα των συναυλιών του 1950 της Φιλαρμονικής-Συμφωνικής Εταιρίας της Νέας Υόρκης.
   Το έργο χρηματοδοτήθηκε από τον Σπύρο Σκούρα, διευθυντικό στέλεχος κινηματογραφικών εταιριών.
   Σύμφωνα με το κείμενο του προγράμματος του 1950, αντί της τυπικής ανάλυσης, ο συνθέτης προτιμά να παραθέσει αποσπάσματα από την πραγματεία του Richard Wagner Θρησκεία και Τέχνη. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, πως δεν πρόκειται για αυτούσια αποσπάσματα, αλλά για ελεύθερη απόδοση στην αγγλική γλώσσα του γερμανικού πρωτότυπου κειμένου του Wagner, σε σύνταξη, μάλλον, του Περπέσα:

   Από παλιά, μέσα απ’ τη ληστρική μανία και τη δίψα για αίμα, οι σοφοί συνειδητοποίησαν ότι το ανθρώπινο γένος υπέφερε από μια νόσο που το ανάγκαζε σε μια πορεία σταδιακoύ εκφυλισμού. Μέσα στην απέραντη τραγωδία αυτής της εγκόσμιας ύπαρξης και τις ατελείωτα αυτοκαταστροφικές θελήσεις της ιστορίας, η μόνη μας ελπίδα είναι ο Λυτρωτής. Το τελικό πεπρωμένο της ανθρωπότητας εξαρτάται από την αποδοχή της διδασκαλίας του Χριστού. Η ζωή της ανθρωπότητας θα τελειώσει με την αυτοκαταστροφή της, εάν η ανθρωπότητα δεν αποφασίσει να απορρίψει την απατηλή εικόνα του κόσμου του φαίνεσθαι και να εγκαθιδρύσει την Βασιλεία του Θεού επί της Γης. Εάν δεν μπορέσουμε να το κάνουμε αυτό, είναι πολύ πιθανόν ότι ολόκληρος ο πολιτισμός μας με την τέχνη, την επιστήμη, την ανδρεία, την τιμή και το κύρος των εθνών και των πολιτικών, η ζωή και τα υπάρχοντα μας μια μέρα θα τιναχτούν στον αέρα εξ αιτίας κάποιου τυχαίου συμβάντος. Ω, Λυτρωτή, παραστάσου μας μέσα στο μέγα έλεός Σου.

   Η μουσική αποκαλύπτει πλήρως την Χριστιανική θρησκεία με ασύγκριτη σαφήνεια. Ως καθαρή Μορφή ενός θείου Περιεχομένου, απελευθερωμένη απ’ όλες τις αφηρημένες εκφάνσεις, μπορούμε να την θεωρήσουμε ως μια κοσμοσωτήρια ενσάρκωση του θεϊκού δόγματος της ασημαντότητας του ίδιου του κόσμου των φαινομένων. Με γλώσσα περιορισμένη στην σκέψη του συγκεκριμένου, χρησιμοποιώντας ιδέες και μεταφορές γι’ αυτά που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις, μπορούμε μόνο να πούμε: «Αυτό σημαίνει.» Η μουσική λέει: «Αυτό είναι.» Διότι βάζει τέλος σε κάθε διαμάχη μεταξύ Λόγου και Συναισθήματος, και αυτό γίνεται με ένα ηχητικό σχήμα τελείως αποστασιοποιημένο από τον κόσμο του φαίνεσθαι, που δεν συγκρίνεται με τίποτε υλικό, αλλά κατακτά την καρδιά μας σαν από Θεία Χάρη.

(Μετάφραση από τα αγγλικά: Ελένη Γρηγορέα)

   
Αν και το πρόγραμμα του 1950 αναφέρει ότι το έργο αποτελείται από πέντε μέρη που εκτελούνται χωρίς ενδιάμεση παύση, η ιστορική ηχογράφηση από τη συναυλία της 3^ης Δεκεμβρίου που σώζεται στα αρχεία της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης περιλαμβάνει και το έκτο μέρος. Πρόκειται σαφώς για μια ανακολουθία μεταξύ κειμένου και εκτέλεσης.
   Μια αξιοσημείωτη χειρόγραφη διόρθωση με μολύβι πάνω σε ένα πρόγραμμα του 1950 υποδεικνύει την ύπαρξη του 6^ου μέρους και αναφέρει πως για το 1^ο μέρος ο συνθέτης χρησιμοποίησε το παρακάτω απόσπασμα από την Αποκάλυψη του Ιωάννη (Κεφ. 4, στ. 1-5): 

Mετὰ ταῦτα εἶδον, καὶ ἰδοὺ θύρα ἠνεῳγμένη ἐν τῶ οὐρανῶ, καὶ ἡ φωνὴ ἡ πρώτη ἣν ἤκουσα ὡς σάλπιγγος λαλούσης μετ᾽ ἐμοῦ λέγων, ἀνάβα ὧδε, καὶ δείξω σοι ἃ δεῖ γενέσθαι μετὰ ταῦτα.

Η είσοδος των πνευστών οργάνων της ορχήστρας στην αρχή του έργου μπορεί να παραλληλιστεί με τη φράση: ἡ φωνὴ ἡ πρώτη ἣν ἤκουσα ὡς σάλπιγγος λαλούσης.

   Για την περιγραφή του 2^ου μέρους ο συνθέτης χρησιμοποιεί αποσπάσματα από την Αποκάλυψη του Ιωάννη (Κεφ. 21, στ. 3 και 4):   

Kαὶ ἤκουσα φωνῆς μεγάλης ἐκ τοῦ θρόνου λεγούσης, ἰδοὺ ἡ σκηνὴ τοῦ θεοῦ μετὰ τῶν ἀνθρώπων, καὶ σκηνώσει μετ᾽ αὐτῶν, καὶ αὐτοὶ λαοὶ αὐτοῦ ἔσονται, καὶ αὐτὸς ὁ θεὸς μετ᾽ αὐτῶν ἔσται, αὐτῶν θεός, καὶ ἐξαλείψει πᾶν δάκρυον ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν, καὶ ὁ θάνατος οὐκ ἔσται ἔτι, οὔτε πένθος οὔτε κραυγὴ οὔτε πόνος οὐκ ἔσται ἔτι· ὅτι τὰ πρῶτα ἀπῆλθαν.

 Το 3^ο μέρος τιτλοφορείται: Η νόσος της ανθρωπότητας: αυτοκαταστροφή.

   Στο 4^ο μέρος επικρατεί η Αγάπη, Πίστη και Ελπίδα.

   Για το 5^ο μέρος αναφέρονται αποσπάσματα από την Αποκάλυψη του Ιωάννη (Κεφ. 19, στ. 1 και 7):

Mετὰ ταῦτα ἤκουσα ὡς φωνὴν μεγάλην ὄχλου πολλοῦ ἐν τῶ οὐρανῶ λεγόντων, ἁλληλουϊά· ἡ σωτηρία καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ δύναμις τοῦ θεοῦ ἡμῶν, ὅτι ἀληθιναὶ καὶ δίκαιαι αἱ κρίσεις αὐτοῦ· χαίρωμεν καὶ ἀγαλλιῶμεν, καὶ δώσωμεν τὴν δόξαν αὐτῶ, ὅτι ἦλθεν ὁ γάμος τοῦ ἀρνίου, καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἡτοίμασεν ἑαυτήν.
Στο 6^ο μέρος ακούγεται ο ύμνος Ω, Εσύ, Ιησού μου.

   Ο Bruno Walter, το 1951 σε μια επιστολή του προς τον Wilhelm Furtwängler, γράφει για τη Συμφωνία του Χριστού:

   Το έργο με συγκίνησε βαθιά, ναι, μπορώ να πω με συγκλόνισε. Το μουσικό ιδίωμα με το οποίο εκφράζεται ο κ. Περπέσας έχει μεγάλο ενδιαφέρον και αφοπλιστική δύναμη.

Στη μουσική γραφή τού Χαρίλαου Περπέσα διακρίνονται τόσο τα προσωπικά του υφολογικά στοιχεία στην αρμονία, στη ρυθμολογία και στη συνθετική οργάνωση, όσο και τα ιδιώματα των δημιουργών του Ρομαντισμού και του Μεταρομαντισμού, ξεκινώντας από τον Beethoven και φτάνοντας μέχρι τον Bruckner, τον Mahler, τον Wagner, τον Ravel και τον R. Strauss. Ο Περπέσας δεν εντάχθηκε ποτέ σε μία εθνική σχολή. Ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν ως «παραδοσιακός», ως «άνθρωπος της μεγάλης παράδοσης».

ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΟΡΠΙΔΗΣ